SLĄSK. Großformatige, handschriftliche Karte von Schlesien aus dem Jahr 1752, die im Norden Swiebodzin, im Osten - Będzin (Bendzin), im Süden - Jablonkov in Cieszyn Silesia, im Westen - Kraustein und Waldelsdorf (Lausitz) umfasst. Karte mit rein topografi

ŚLĄSK. Wielkoformatowa, rękopiśmienna mapa Śląska z 1752 r. Na północy obejmuje Świebodzin, na wschodzie – Będzin (Bendzin), na południu – Jabłonków na Śląsku Cieszyńskim, na zachodzie – Kraustein i Waldelsdorf (Łużyce). Mapa o charakterze wyłącznie topograficznym, bez zaznaczenia granic i przynależności terytorialnej. Na verso odręczny napis: Dd. Schlesien, eine mit Der Feder gefertigte Zeichnung 1752. – Mapa składana, kilkanaście arkuszy podklejonych wspólnie płótnem; st. bdb., w kilku miejscach nieznaczne uszkodzenia na złożeniach, nieliczne plamki; wym.: 168 x 166 cm. – NIEZWYKŁA RZADKOŚĆ!

Mapa świadczy o przełomie, jaki dokonał się w śląskiej kartografii w poł. XVIII w. Zapowiadała zarazem zmiany, które miały nastąpić w następnym półwieczu w całej ówczesnej mappografii europejskiej. Została oddana do użytku w siedem lat po zawarciu pokoju w Dreźnie w 1745 r., kończącym II wojnę śląską między Austrią a Prusami. Była to wojna z klasycznymi oblężeniami twierdz w Głogowie czy Świdnicy, ale też manewrowa, z ciągle zmieniającymi swoją pozycję przeciwnymi armiami. O sukcesie militarnym decydowała nie tylko skuteczność w zdobywaniu twierdz, ale i dobra znajomość terenu. „Tutejsi”, jako przewodnicy wojskowych, stawali się anachroniczni.

Z uwagi na ogrom pracy polegającej na bardzo drobiazgowych studiach nad topografią Śląska nad mapą pracował bez wątpienia zespół co najmniej kilku kartografów wojskowych. Pracował on najpewniej kilka lat. Co więcej, musiał opracować system znaków pozwalający na „kodowanie” na mapie zebranych informacji. Ten system przyjął się potem powszechnie, ulegając jedynie nieznacznym modyfikacjom, m.in. na mapach Instytutu Weimarskiego, czy tzw. mapach Reymanna (patrz odpowiedni dział katalogu). Na mapę naniesiono wszystkie nawet najmniejsze osady, a czasami pojedyncze zabudowania, w tym wiatraki i młyny. Zaznaczono istniejące budowle sakralne. Bardzo szczegółowo odtworzono cieki wodne, bagna, jeziora i stawy (np. milickie). Rozrysowano siatkę traktów, dróg i duktów. Warto przypomnieć, że powszechnie dostępne mapy w poł. XVIII w. udostępniały wiedzę o najważniejszych traktach pocztowych, np. między Dreznem a Warszawą. Pomniejsze traktowano jako tajemnicę wojskową. Niechętnie ujawniano też wiedzę o brodach na rzekach. Pokazano też ówczesny stan zalesienia na Dolnym i Górnym Śląsku. Wcześniejsze tego typu opracowania były robione (i to nieczęsto) na użytek wielkich właścicieli ziemskich. W zasadzie jest to pierwsze opracowanie stanu lasów z poł. XVIII w. na terenie dzisiejszej Polski.

Mapa ta miała nie tylko znaczenie militarne. Była też zrobioną przez wojskowych kartografów inwentaryzacją Śląska. Ten wyjątkowo dokładny opis świeżo pozyskanych ziem był zrobiony na taką skalę po raz pierwszy w pruskiej kameralistyce. Po pierwsze, umożliwiało to wprowadzenie systemu podatkowego. Po drugie, pozwalało na przejmowanie domen będących własnością pokonanej dynastii i państwa, w którym panowała. Rabunek dokonany na takich majątkach na Śląsku został powtórzony na gigantyczną skale w porozbiorowej I Rzeczypospolitej. Takim celom służyła opracowana przez zespół kartografów Steina w latach 1795-1798 mapa tzw. Prus Nowowschodnich na 135 arkuszach (patrz XXXI aukcja Antykwariatu Wu-el). Niewątpliwie ta rękopiśmienna mapa Śląska była pionierska. Kontynuatorów znalazła w pracach wojskowych kartografów w czasach wojen napoleońskich. Ma charakter unikatowy i jako taka stanowi niemożliwy do przeszacowania zabytek śląskiej kartografii.